تفاوت ۴K و UHD در چیست؟

طی سال‌های اخیر اصطلاح‌های ۴K و UHD آنچنان با یکدیگر تلفیق شده‌اند که تولیدکنندگان تلویزیون، وبلاگ‌نویس‌ها و دیگر اشخاص گاهی آن‌ها را بعنوان جایگزین یکدیگر مورد استفاده قرار می‌دهند. اجازه دهید همینجا و همین حالا این مساله را روشن کنیم: ۴K و UHD (Ultra HD یک چیز نیستند. درست است که از نظر مصرف‌کننده تفاوت چندانی میان این دو قابل مشاهده و درک نیست ولی بهتر است پیش از آنکه اوضاع از دست خارج شود (همانند گذشته که مصرف‌کنندگان با واژه‌ی HD Ready فریب خوردند)تفاوت این دو را مورد بررسی قرار دهیم.

 4K در مقابل UHD

ساده ترین راه بیان تفاوت میان ۴K و UHD از این قرار است: ۴K یک استاندارد تولید حرفه ای و سینمایی است در حالی که UHD  نمایش مصرفی و استاندارد پخش و ارائه (Broadcast) است. برای یافتن مبدا تلفیق این دو، اجازه دهید نگاهی داشته باشیم به تاریخچه هر دو اصطلاح.

اصطلاح ۴K در حقیقت از ابتکارات سینمای دیجیتال (DCI) مشتق شده است. DCI کنسرسیومی متشکل از استودیوهای سینمایی است که مشخصات ویژه‌ای را برای تولید و پخش محتوای ۴K بصورت استاندارد درآورده است. بنا بر این تعریف، ۴K معادل رزولوشن 2160×۴۰۹۶ است که دقیقا دو برابر استاندارد قبلی برای ویرایش دیجیتال و پخش (۲K – ۲۰۴۸×۱۰۸۰) محسوب می‌شود. همانگونه که مشاهده می‌کنید ۴K بطور واضح اشاره به رزولوشن عمودی کمی فراتر از چهار هزار پیکسل دارد. البته استاندارد ۴K فقط مربوط به رزولوشن نمی‌شود؛ این استاندارد علاوه بر این تعریفی از نحوه Encode کردن محتوای ۴K را نیز با خود به همراه دارد. یک استریم ۴K بنا بر تعریف DCI، با استفاده از کدک JPEG2000 فشرده‌سازی شده و توانایی داشتن بیت‌ریت حداکثری ۲۵۰ مگابیت بر ثانیه و نیز ۱۲ بیت عمق و کیفیت تصویر ۴:۴:۴ را دارد.

تعریف Ultra HD و یا بطور خلاصه UHD اشاره به مرحله بعدی Full HD یعنی نام رسمی رزولوشن نمایش۱۰۸۰×۱۹۲۰ دارد. UHD این رزولوشن را دوبرابر کرده و به میزان 2160×۳۸۴۰ می‌رساند. نیاز به نبوغ خاصی نیست که متوجه شویم ۳۸۴۰ بسیار با چهار هزار فاصله دارد. تقریبا هر تلویزیون و یا نمایشگری که با عنوان ۴K تبلیغ می‌شود در حقیقت UHD است. تعداد محدودی پنل با رزولوشن 2160×۴۰۹۶ (با نسبت تصویر ۱٫۹:۱) نیز ارائه شده است ولی اکثریت این نمایشگرها در اصل 2160×۳۸۴۰ (با نسبت تصویر ۱٫۷۸:۱) هستند. در صورتی که یک محتوای ۴K را بر روی یکی از این نمایشگرهای به اصطلاح “۴K” اجرا کنید در سمت راست و چپ تصویر با نوار مشکلی مواجه خواهید شد. در حال حاضر مشخصات و جزئیاتی از نحوه Encode شدن محتوای UHD در دست نیست (که اتفاقا بنا بر همین دلیل تقریبا هیچ محتوای UHD نیز در عالم واقع وجود ندارد) اما این مساله که چنین محتوایی کیفیتی معادل ۴K DCI را داشته باشد صحیح نمی‌نماید.

چرا ۲۱۶۰p نه؟

چنین نیست که تولیدکنندگان تلویزیون از تفاوت موجود میان ۴K و UHD اطلاع نداشته باشند ولی بنا بر دلایل بازاریابی به نظر می‌رسد آن‌ها ترجیح می‌دهند از همان عبارت ۴K استفاده کنند. البته برخی از تولیدکنندگان برای عدم تداخل با ۴K DCI از عبارت ۴K UHD بهره می‌برند ولی بقیه آن‌ها به سادگی همان ۴K را انتخاب می‌کنند. اگر بخواهیم منصفانه نگاه کنیم، UHD در حقیقت به دو شاخه تقسیم شده است؛ یکی رزولوشن 2160× ۳۸۴۰ و دیگری، گام افزایشی بعدی 4320×۷۶۸۰ نیز UHD نامیده می‌شود. بنابراین بطور منصفانه، استفاده از عبارات ۴K UHD و ۸K UHD برای اشاره به این دو نوع از UHD صحیح است؛ اما اگر بخواهیم با دقت بیشتری صحت این نام گذاری را مورد بررسی قرار دهیم باید ۸K UHD را تغییر نام داده و (QUHD (Quad Ultra HD بنامیم.

در حالت ایده‌آل، برای بدست آوردن نوعی استاندارد سازی، تولیدکنندگان تلویزیون و مانیتور باید استفاده از لغت ۴K را رها کرده و ۲۱۶۰p را جایگزین آن کنند. رزولوشن نمایش و پخش، همیشه به تفکیک‌پذیری از محور عمودی آن اشاره داشته است که در این میان حرف i کوتاه شده‌ی interlacing به معنی نادیده گرفتن هر خط افقی اضافی است و در مقابل، p نیز به نمایندگی از کلمه‌ی progressive scan و به معنی عدم نادیده گرفتن خط‌های افقی اضافی است. نمونه‌های زیادی وجود دارد که از این شیوه نام‌گذاری بهره می‌برند؛ 576i (PAL) ،۴۸۰i (NTSC) ،۵۷۶p (DVD) ،۷۲۰p ،۱۰۸۰i ،۱۰۸۰p و غیره.

به نظر غیرمنطقی می‌رسد که بطور ناگهانی از رزولوشن عمودی صفحات نمایش برای اشاره به تلویزیون‌ها و مانیتورها استفاده می‌کنیم و حال دوباره بطور ناگهانی این روند تغییر کرده است. چرا که نت‌فلیکس پس از اعلام در دسترس بودن سرویس خود در برخی نقاط با استریم “۱۰۸۰p” ، اکنون در اطلاعیه خود مبنی بر اجرای آزمایشی استریم با کیفیت ۲۱۶۰ ×۴۰۹۶ از عبارت ۴K استفاده می‌کند. این موضوع تنها با ارتباط دادن آن با مسائل بازاریابی قابل توجیه است.

واقعیت این است که اصطلاح‌هایی نظیر ۴K و Ultra HD جذاب‌تر بوده و بهتر از روال سابق یعنی ۲۱۶۰p در زبان می‌چرخد. حال که CES 2014 به اتمام رسید و در طی آن هر کجا را که نگاه می‌کردیم نشانه‌هایی از تلویزیون‌های ۴K مشاهده می‌کردیم؛ نیاز به تلاش قابل توجهی حداقل از سوی یکی از تولیدکنندگان مطرح حس می‌شود که این انحراف را اصلاح کرده و استفاده از اصطلاح‌ ۴K را برای اشاره به نمایشگرهای UHD و ۲۱۶۰p ترک کند. اگر صادقانه بخواهیم بگوییم، برای این موضع کمی دیر شده است. هم‌اکنون لغت ۴K در ذهن عموم مردم جای گرفته و تغییر و تبدیل آن به ۲۱۶۰p دشوار می‌نماید.

خبر خوب این است که همان‌گونه که ابتدای مقاله به آن اشاره کردیم، در عمل تفاوت بسیار کمی میان این دو وجود دارد. در حقیقت باید با این مساله مواجه شد که ۴K صرفا یک نام است و کسی اهمیتی نمی‌دهد که مشخصات رسمی ۴K طبق تعریف DCI چیست. گرچه استفاده از ۲۰۶۰p به نظر منطقی‌تر می‌رسد ولی مساله اصلی این است که “۴K” از نظر اغلب تولیدکنندگان اشاره به رزولوشن 2160×۳۸۴۰ دارد و ما نیز باید در درجه اول همین را در ذهن داشته باشیم.